Meet Up! - een werkwijze voor lokaal erfgoed in het curriculum

Introductie

Hellen Janssen, docent geschiedenis op het Zwijsen College in Veghel:"Denkend over mijn les over 'Steden en Burgers in de Lage Landen van 1050-1700' rij ik naar school langs prachtige regionale monumenten. Hoe kan ik de leerlingen in de geschiedenislessen uitdagen om met dat lokaal erfgoed aan de slag te gaan?"

Met deze vraag zette Hellen een bijzonder proces in beweging waaruit in 2020 het project Meet Up Meierijstad is voortgekomen. Een erfgoedproject waarbij het Zwijsen College en het Elde College uit Schijndel samen met heemkundekringen lokaal erfgoed verbonden aan het landelijke geschiedeniscurriculum voor vwo. Erfgoed Brabant heeft dit project begeleid en ondersteund. 

In dit artikel lees je over de succesfactoren van deze manier van samenwerken en geven we 9 tips voor als je zelf met deze werkwijze aan de slag wilt.

Succesfactoren van Meet Up

Meet Up is het vormgeven van je lessen binnen het curriculum met behulp van lokaal erfgoed: lokale bronnen, collecties en plekken in de omgeving van de leerlingen. Dit zorgt voor de verbinding van de lesstof met de identiteit van de leerlingen zelf.

De docenten die betrokken waren bij Meet Up Meierijstad geven aan dat het voor alle VO scholen mogelijk is om met deze werkwijze binnen de lesstof leerlingen te verbinden aan hun omgeving. Deze succesfactoren kwamen uit de evaluatie naar voren:

• Laagdrempelig
• Het kost niets
• Beleving op de plek zelf, leerlingen zijn echt in contact met het erfgoed
• Samenwerking tussen school en heemkunde leidt tot gebruik van elkaars netwerken waardoor inhoudelijk en praktisch meer mogelijk wordt.
• De heemkundekring wordt ingezet als kenniscentrum voor docenten en leerlingen
• Collecties en locaties worden betekenisvol en in hun context ingezet binnen het onderwijs
• Lokaal maken brengt het landelijke curriculum dichterbij de leerling
• Heel geschikt voor vakoverstijgend en thematisch werken
• Intergenerationeel werken, leerlingen zijn mede ontwikkelaar en niet alleen eindgebruiker
• Gebruik van digitalisering en gamification voor betere aansluiting bij de doelgroep
• Startpunt voor een duurzame samenwerking tussen school en lokale partijen

Design thinking als werkwijze

De aanleiding voor Meet Up in Meierijstad was de wens om een thema uit het geschiedeniscurriculum lokaal in te vullen. Maar aan Meet Up kan net zo goed een vraag uit een ander vak ten grondslag liggen, zoals aardrijkskunde, kunst & cultuur, taal of maatschappijleer. En het leent zich uitstekend voor vakoverstijgend werken. 

De werkwijze van Meet Up is die van Design Thinking. In het proces van design thinking hebben alle partijen hun eigen rol. Zo zijn de leerlingen niet slechts de eindgebruikers van wat anderen voor hen bedacht hebben. Ze zijn zelf actief betrokken bij het maken en uitvoeren van de lessen. Uniek aan deze werkwijze is dat de lokale erfgoedpartijen zoals heemkundekringen, steekmusea of monumenten met hun collectie kunnen bijdragen aan het examenprogramma geschiedenis of een andere curriculumvraag vanuit het onderwijs. 

Design Thinking is een methode om concepten of ideeën te ontwikkelen door de gebruikers centraal te stellen. Design thinking start vanuit het begrijpen van de mensen voor wie je een project of dienst ontwikkelt. Dat is anders dan bij de meeste andere werkwijzen, waarbij het doel of de wens van de ontwikkelaar centraal staat. Daarom wordt er bij Meet Up echt samengewerkt mét en niet alleen vóór de leerling. 

Lees meer over de stappen van Design Thinking in deze korte introductie.

Ook aan de slag met Meet Up?

Hieronder zetten we 9 praktijktips voor je op een rijtje. Wil je meer informatie, ondersteuning of advies om zelf vorm te geven aan jouw eigen Meet Up? Of wil je in contact komen met je een lokale erfgoedpartij? Neem dan contact op met Imke Donkers: imkedonkers [at] erfgoedbrabant.nl

Tip 1: begin klein en compact

Door klein te beginnen voelt het project voor jezelf als docent en voor de leerlingen niet als iets extra's maar als een verrijking van de lesstof.

• Doe haalbare activiteiten, bijvoorbeeld een fietstocht.
• Beperk je in wat je vraagt aan tijdsinvestering aan leerlingen.
• Hou het inhoudelijk behapbaar qua thema, begrippen en concepten. 

Klein beginnen zorgt ervoor dat het project eerder kans heeft om gedragen te worden door de directie en andere collega's. Uitbouwen en vergroten van het project is dan een volgende stap. 

Tip 2: geef jongeren een stem

Nodig leerlingen of andere jongeren uit om met je mee te denken. Vraag wat hen bezig houdt, hoe zij naar je vraagstuk of de lesstof kijken en waar ze nieuwsgierig naar zijn in relatie tot de lokale omgeving. Check deze informatie door ook goed te letten tijdens bezoeken op locatie. Kijk wat het contact met het erfgoed of de locatie oplevert, welke 'aha-momenten' beleven leerlingen tijdens dit bezoek? Wat spreekt ze wel en niet aan?

• Meedenken kan tijdens het hele proces. In Meierijstad dachten een aantal leerlingen mee over de lesopzet. Andere leerlingen uit oudere jaargroepen en oud-leerlingen hielpen bij het ontwikkelen van de digitale werkvormen.

Tip 3: lokaal erfgoed is krachtig en bepalend

Een regionaal of lokaal perspectief zorgt ervoor dat leerlingen zich kunnen verbinden aan de lesstof. Jouw lesprogramma of curriculumvraag is het uitgangspunt voor de samenwerking. De erfgoedpartij kan met eigen expertise aansluiten bij de vraag van de school. De (on)mogelijkheden van het lokale erfgoed zijn op hun beurt bepalend voor de keuzes die je maakt in jouw lesprogramma. Zo ontstaat er een gevarieerd en uniek programma.

• Als je contact hebt met meerdere erfgoedpartijen, onderzoek dan hoe ze elkaar aanvullen en hoe ze samen de omgeving tastbaar maken voor de leerling. In Meierijstad was de Canon van Meierijstad de verbinding tussen de vier heemkundekringen en het curriculum. 
• Organiseer expertmeetings met de erfgoedpartijen voor leerlingen. Tijdens Meet Up Meierijstad waren de leerlingen zeer geboeid door de ontmoeting met de experts van de heemkundekringen. Zij konden vragen van leerlingen beantwoorden en ze op weg helpen met hun onderzoeksvragen.

Johan van Geffen, docent geschiedenis en maatschappijleer op het Elde College:
"Het is hierbij niet 'jij als docent vertelt alles' en 'jij staat als docent voor de klas'. Het zijn de lokale en persoonlijke verhalen die je hoort die het hem doen. Zelfs de 'saaie' onderwerpen zijn lokaal interessant te maken. De geschiedenis wordt 'echt'."

Tip 4: betrek de lokale intermediair

De lokale intermediair cultuureducatie is de verbinder van cultuur en onderwijs in de gemeente en daarom onmisbaar bij je project. Een intermediair kan de projectleidersrol vervullen of heeft toegang tot financiele middelen voor cultuureducatie. De intermediair heeft als belangrijkste tak om structuur te bieden in het proces en de verbinder te blijven tussen de erfgoedpartij(en) en de school.

De intermediair is ook een fijne gesprekspartner wanneer je de zichtbaarheid of de draagkracht van het project in school wil vergroten. Bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met de directie over de bredere waarden van een dergelijk project vanuit cultuuronderwijs en de bijkomende persoonsvormende aspecten voor leerlingen.

Op deze kaart kun je zien of er in jouw gemeente ook een intermediair is. 

Tip 5: breng verschillende belangen bij elkaar

Een goede samenwerking begint met goede gesprekken. Ga met alle partijen aan tafel zitten (vraag bijvoorbeeld de intermediair als gespreksleider) om elkaars belangen en wensen te bespreken. Bij een goed gesprek horen een paar voorwaarden

• blijf de mens achter de belangen zien en blijf de mens centraal stellen.
• ga in gesprek vanuit gelijkwaardigheid
• zet verschillende partijen bij elkaar, een multidisciplinaire groep heeft het grootste netwerk en zo de grootste slagkracht
• onderzoek welke gedeelde waarden jullie herkennen

Tip 6: digitale werkvormen en gamification

Gamification is het toevoegen van spelelementen aan je les. Het doel is het stimuleren van gedragsverandering. Dat kan online in de vorm van puzzels of opdrachten maar net zo goed offline, bijvoorbeeld tijdens een fietstocht. In Meierijstad werd gekozen voor een moordspel dat zowel online als fysiek uit te voeren was. Het moordspel wist het relatief 'saaie' onderwerp Steden en Burgers in de Lage Landen levendig en tastbaar te maken. Thema's uit de lesstof, erfgoedlokaties en bronnen waren in één narratief met elkaar verbonden. In verschillende levels verdiepten de leerlingen zich in de thema's macht, religie en handel en kwamen ze in aanraking met verschillende soorten bronnen zoals filmbeelden, historische kaarten en tekstbronnen.

• Voorbeelden van software waarmee je kunt werken zijn LessonUp, Seppo en Screencast-O-Matic. Gebruik de programma's die je toch al gebruikt, of laat je verleiden tot het uitproberen van nieuwe programma's omdat de lesstof daar om vraagt.
• Laat leerlingen een bijdrage leveren aan de opzet en testen van de spelelementen zodat de leeropbrengst zo groot mogelijk is.

Johan van Geffen:
"Seppo is een belangrijk onderdeel van Meet Up. Het is modern, haalt het ‘stoffige karakter’ weg van de heemkundekringen. Leerlingen gaan ‘aan’ op die vorm. Leerlingen waren zelden -nee nooit- zo positief over hun geschiedenisles.”

Tip 7: bronnenonderzoek

Het vinden en gebruiken van betrouwbare bronnen is voor leerlingen een belangrijke vaardigheid om te leren. Met wat ondersteuning is dat prima mogelijk. 

• Digitaal bronnenonderzoek is goed mogelijk, als leerlingen begeleiding krijgen bij het navigeren. Gebruik online bronnencollecties zoals van een archief in de buurt. 
• Help leerlingen door bronnen aan te passen aan hun taalgebruik. Een letterlijk getranscribeerd handschrift is niet goed te interpreteren, dus zorg voor een vertaling naar hedendaags Nederlands van de belangrijkste passages.
• Geef tips voor aanvullende bronnen zodat leerlingen een beeld krijgen van het tijdperk of thema dat je bespreekt. Bijvoorbeeld in films of series. Het gaat daarbij niet om 100% historisch correct maar om een tijdsbeeld. 

Tip 8: laat leerlingen leeropbrengsten aantonen

Om het leerproces in beeld te brengen en de leeropbrengst te meten kun je de leerlingen zelf aan het werk zetten. 

• Gebruik creatieve opdrachten zoals een videoblog of story om leerlingen hun eigen leeropbrengst te laten aantonen.
• Zoek hierbij de verbinding met andere vakken. Zo kun je de koppeling maken tussen geschiedenis en de kunstvakken.
• Maak de opdracht aan de leerlingen niet te vrijblijven. Zo kregen de leerlingen in Meierijstad de opdracht om elk 'level' af te sluiten met een persoonljke pitch waarin ze de koppeling moesten maken met hun leeropbrengst en de kenmerkende aspecten uit het curriculum. Zo kregen ze zelf inzicht in de hiaten in hun leerproces. De video's lieten zien dat de leerlingen echt een veriepingsslag maakten op begrippen en bronnen. 

Leerling VWO4, Zwijsen College:
"Ik vertrouw mijzelf op dat ik bronnen kan bestuderen en vertrouw nu ook op mijn eigen interpretatie over de bronnen”

Tip 9: blijf transparant

In een project delen jongeren vanuit empathie gedachten met je. Denk goed na over wat je det met deze informatie.

• Vraag toestemming voor publicatie van werk van leerlingen, bijvoorbeeld de leeropbrengst-video's.
• Hou rekening met de AVG-wetgeving wanneer je namen van leerlingen in digitale omgevingen gebruikt zoals LessonUp.