Tijdens de corona-lockdowns speelt een nog groter deel van het leven zich online af. Collega’s zien elkaar tijdens een online borrel, kinderen krijgen les met Microsoft Teams en een concert wordt gekeken via een livestream. Ook veel erfgoedinstellingen zitten niet stil en doen veel ervaring op met vormen van online publieksbereik. Wat zou het zonde zijn als we na de lockdowns alle online ervaring achter ons laten. De geleerde lessen bieden ook ná de lockdowns kansen voor mooie projecten.
In 2021 heb ik deelgenomen aan drie online museumrondleidingen. Op deze pagina vindt u de geleerde lessen van de betreffende instellingen. Mogelijk komen deze lessen van pas wanneer uw erfgoedinstelling met online rondleiden aan de slag gaat.
Met een PowerPoint door het AfricaMuseum
Dirk is gids bij het AfricaMuseum in Tervuren. Zijn rondleiding heeft de vorm van een PowerPoint met een live presentatie. Omdat het live is, kan Dirk direct antwoord geven op eventuele gestelde vragen in de chat. Dirk start direct met een tip: “We zijn geneigd de fysieke rondleidingen één op één naar het digitale te vertalen. Maar het levert veel interessantere dingen op om bij nul te beginnen en nieuwe dingen te bedenken.” Dit heeft Dirk ook gedaan met zijn rondleiding. Tijdens de fysieke rondleidingen kon hij de groep kennis laten maken met de objecten van slechts een paar ruimtes. Met de PowerPoint kan hij dankzij mooie foto’s de groep rondleiden in het depot, kan hij kriskras door het museum (want er gaat geen tijd verloren met wandelen), en met oude foto’s kan hij de groep zelfs terugnemen naar het museum van tientallen jaren geleden. Dirk: “Het grote voordeel van een PowerPoint met foto’s is dat je niet beperkt bent tot één locatie en het heden.” Het museum heeft al besloten de online rondleidingen in het aanbod te houden. Het loopt goed en het is een uitstekende manier om mensen te bedienen die niet (makkelijk) naar het museum kunnen, zoals mensen in een verzorgingstehuis. Dirk: “Maar voor mensen die wel makkelijk naar het museum kunnen komen, is de online rondleiding ook heel geschikt. We merken dat die mensen juist gestimuleerd worden om het museum ook fysiek te bezoeken.” De online rondleiding smaakt dus naar meer!
Klassen bezoeken Het Scheepvaartmuseum
Evi geeft een online rondleiding door Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Ook deze rondleiding is live. Evi houdt een stevige houder met hierin een tablet vast. Aan de houder zijn een microfoon en een spot bevestigd. Met de houder loopt Evi door het museum en staat zij met de groep stil bij een aantal objecten. De camera van de tablet – geholpen door de spot – brengen de objecten goed in beeld. Evi bespreekt de werken door te vertellen, maar ook door vragen te stellen aan de groep. Bijvoorbeeld: “Wat valt je op aan dit werk?”, “Zou je op dit strand willen kamperen?”. Antwoorden zet de groep in de chat, waarna Evi aan de hand hiervan meer vertelt over de objecten.
De online rondleiding in Het Scheepvaartmuseum draait vooral om interactie, en is daarom uitermate geschikt voor schoolkinderen. Zij worden geprikkeld na te denken over wat zij zien en nemen deel aan een gesprek over erfgoed. Op het moment van de rondleiding, zijn de musea in Nederland gesloten. Evi zegt dat wanneer het museum weer open is, zij en haar collega’s naar opties gaan kijken om de online rondleidingen in het programma te houden. Evi: “De online rondleiding wordt vaak gecombineerd met de lessen die het museum aanbiedt via LessonUp [LessonUp is een online tool waarmee docenten interactieve lessen kunnen maken, red.]. Deze combinatie kan misschien blijven als een opzichzelfstaande les, of als voorbereiding op een fysiek museumbezoek.”
Beschrijving van kunt voor mensen met een visuele beperking
David van Bernini. Foto Sailko, Wikimedia.
Wat betreft de uitvoering is deze vorm van rondleiden heel laagdrempelig. De deelnemers hebben alleen een device - zoals een PC, laptop of telefoon - met internet nodig. De rondleider volstaat met een laptop of PC met een goede microfoon. Om het kunstwerk te bespreken hoeft de rondleider niet op locatie bij het werk te zijn. Hierdoor hebben de rondleider en de deelnemers geen last van ruis veroorzaakt door museumbezoekers die langs het kunstwerk lopen. Een tweede voordeel van dat de rondleider niet bij het kunstwerk hoeft te zijn, is dat werken besproken kunnen worden die zich aan de andere kant van de wereld bevinden. Bij het derde voordeel staan mensen zonder beperking waarschijnlijk niet snel stil. Caroline: "Ik ben zelf slechtziend en een rondleiding in een museum is voor erg vermoeiend. Het kost mij namelijk heel veel moeite om mij naar en van en in het museum te verplaatsen." Wel moet Caroline toegeven dat de luisteraars thuis niet de sfeer van het museum meekrijgen. Dit is misschien iets dat voor alle online rondleidingen geldt.
Voor ziende personen heeft deze vorm van rondleiden ook een meerwaarde. De uitgebreide beschrijving dwingt de ziende persoon zich te focussen en langer stil te staat bij het kunstwerk waardoor details ineens 'zichtbaar' kunnen worden. De rondleiding is daarom voor mensen met een visuele beperking geschikt om samen met vrienden en familie te doen, maar is ook interessant voor een groep met alleen ziende personen. Deze vorm van rondleiden is dus in te zetten voor een breed publiek.
Na de rondleiding heeft Caroline nog een paar opmerkingen: "Test een rondleiding zoals deze altijd met een persoon met een visuele beperking. En houd er rekening mee dat het maken van deze rondleiding heel intensief is. Onderschat dat niet!"
Kosten
Voor het opzetten van de drie rondleidingen zijn geen tot weinig kosten gemaakt. De foto’s die zijn gebruikt voor de PowerPoint behoren tot de collectie van het museum. En op elke computer of laptop staat wel het programma PowerPoint. In de rondleiding van Het Scheepvaartmuseum is wel wat geld geïnvesteerd. Als een erfgoedorganisatie nog geen tablet heeft, is dit de duurste aanschaf. Maar als een gids zijn of haar eigen tablet kan gebruiken, zijn de enige te maken kosten nog voor de houder, de microfoon en de spot. Voor de rondleiding van Argus is de duurste aanschaf een goede microfoon voor de rondleider.
Uiteraard hebben de drie organisaties veel tijd en energie gestopt in het maken van de rondleidingen. Bij een vrijwilligersorganisatie worden er misschien geen uurkosten gemaakt, maar het opzetten van een rondleiding kost een vrijwilliger wel veel energie en tijd.
Om rekening mee te houden
Een rondleiding lijkt eenvoudig gemaakt. Maar de gidsen drukken de deelnemers op het hart dat het belangrijk is om de doelgroep altijd voor ogen te houden én dat rondleiden – net als lesgeven – een vak apart is, dat niet voor iedereen is weggelegd. Als laatste zegt Dirk: “Online rondleiden is een mooie toevoeging. Het is géén vervanging.”