Social designer Imke van Dillen heeft in 2017 de transformatie van de Franciscus-kapel op Landpark Assisië begeleid. Alle bewoners en medewerkers werden uitgenodigd deel te nemen aan dit zogenaamde bouwritueel. Gedurende 40 dagen vol gesprekken, muziek en poëzie werd afscheid genomen van het verleden van de kapel en werd gesproken over de toekomst.
Bouwritueel
Onze leefomgeving is voor een groot deel bebouwd. De meesten van ons passeren elke dag gedachteloos ontelbare gebouwen, zonder stil te staan bij de verhalen van de plekken en hun erfgoedwaarde. Onder de noemer ‘bouwrituelen’ brengt social designer Imke van Dillen mensen en gebouwen samen. Imke: “Door middel van kunstzinnige uitingen en sociaal-maatschappelijke initiatieven wordt de band tussen mensen en gebouwen versterkt.” Een bijzonder voorbeeld van zo’n bouwritueel is het transitieproces van de Kapel van Franciscus op Landpark Assisië in Biezenmortel in 2017.
Tekst loopt door onder foto.
Franciscus-kapel op Landpark Assisië. Foto Jan Korpershoek.
Processie met de rode kathedraal
Imke startte het proces met een vooronderzoek en schakelde hiervoor kunstenaar Nelleke de Noo in. Naast een onderzoek naar de historie van het zorgterrein en de kapel, heeft Nelleke tientallen bewoners en medewerkers gesproken. De opbrengst van het onderzoek en de gesprekken is de basis geworden van het bouwritueel.
Het bouwritueel zelf startte op Aswoensdag 2017 en duurde 40 dagen, tot Pasen. Honderden bewoners en medewerkers kwamen die ochtend samen voor de dienst waar iedereen werd geïnformeerd over het bouwritueel. Na de dienst was het tijd voor een zogenaamde processie met een rode kathedraal. Als lid van het kunstenaarscollectief Onze Kathedralenbouwers heeft Imke in 2011 een rode kathedraal op wielen gebouwd. Met dit werk van 5 meter hoog hebben de kunstenaars in Den Bosch en omgeving 85 plekken aangedaan in de periode 2012-2016. Ter plekke stelden zij mensen de vraag: “Wat bezielt jou in hemelsnaam?” Met deze vraag hoopten zij mensen stil te laten staan bij zichzelf, even aandacht te geven aan wat écht belangrijk is.
Tekst loopt door onder foto.
Processie met de Rode Kathedraal op Landpark Assisië. Bron Imke van Dillen.
Tijdens het bouwritueel werd deze rode kathedraal gebruikt voor een processie op Landpark Assisië. Na de dienst op Aswoensdag werd het kunstwerk naar de provinciale weg gereden, waar het bij het grote kruisbeeld werd geplaatst. De processie en de plaatsing van de rode kathedraal bij het kruisbeeld waren een uitnodiging voor alle mensen op het Landpark én voor iedereen daarbuiten om mee te doen aan het bouwritueel en zodoende mee te denken over de vraag hoe de nieuwe functie van de kapel eruit kan komen te zien.
Emoties
De transitie van de kapel betekende niet alleen een transitie in betekenis, maar ook van interieur. Besloten werd dat veel objecten de ruimte moesten verlaten om een open plek te creëren. Participatie stond hierbij voorop. De bewoners en medewerkers werden uitgenodigd bij dit proces – het bouwritueel – aan te sluiten. Tijdens vele gesprekken en zestien activiteiten in de kapel, vol kunst, poëzie, muziek en verhalen, bespraken honderden bewoners en medewerkers welke objecten moesten blijven en welke een nieuw thuis zouden krijgen.
Tekst loopt door onder foto.
Bewoners en medewerkers van Landpark Assisië tijdens een activiteit van 40 Dagen Bouwritueel. Bron Imke van Dillen.
Het zal niemand verbazen dat het bouwritueel emoties losmaakte. Sommige bewoners wonen al sinds hun kindertijd op het zorgterrein en hebben veel goede, maar ook slechte herinneringen aan de kapel. De transitie bracht veel van deze herinneringen naar boven wat zich soms uitte in weerstand en tranen. Imke: “We wisten niet welke verhalen en emoties naar boven zouden komen. Zoals de herinnering over een touw dat om het middel van het Franciscus-beeld was geknoopt. Een van de bewoners vertelde dat vroeger hij en andere jongens door broeders met het touw werden geslagen. Bij deze en alle andere herinneringen stonden we met veel aandacht stil. Want het goed afronden van een levensfase van een gebouw gaat gepaard met het benoemen van emoties, het verbeelden van sentiment, het eren van de voorouders, maar ook met vergeving. Zo wordt een levensfase van een gebouw goed afgesloten door de erfgoedgemeenschap én wordt een vitale basis gelegd voor een nieuwe fase in de levenscyclus van een gebouw."
Er werd gehuild, maar ook getroost. Er was boosheid, maar ook vergeving. Het is duidelijk dat dit er allemaal mocht zijn. Om het hele proces in goede banen te leiden, benadrukt Imke dat het begeleidingsteam, met daarin onder andere Imke en Michael Kolen (geestelijk verzorger op het Landpark) elke week afsloot met een evaluatie: wat ging goed en wat vraagt aandacht?
Tekst loopt door onder foto.
Kerkbanken worden de kapel uitgedragen tijdens 40 Dagen Bouwritueel. Bron Imke van Dillen.