Heleen Regenspurg – december 2022
Musea in Nederland hebben steeds meer aandacht voor bezoekers met een beperking. Een geweldige ontwikkeling die niet alleen wordt opgepikt door grote musea als het Rijksmuseum. Zo heeft het Natuurhistorisch & Volkenkundig Museum Oudenbosch in 2022 twee rondleidingen gegeven aan mensen die slechtziend of blind zijn. Vrijwilliger Cor: “Toen ik thuiskwam dacht ik ‘wauw, wat waardevol dat we de informatie op een geslaagde manier hebben kunnen overbrengen’.”
Verzoek van KUBES
Op één van de koudste dagen van het jaar pak ik de bus naar het museum waar ik warm word ontvangen door vrijwilligerscoördinator Veronica Willemsen en de vrijwilligers Anne-Marie, Maria, Patrick en Cor. Een uur lang vertellen zij enthousiast over de twee rondleidingen die zij hebben ontwikkeld en gegeven. Veronica: “Het verzoek om een rondleiding voor mensen die slechtziend of blind zijn kreeg ik van Stichting KUBES. Toen ik hier positief op reageerde, zijn twee mensen van KUBES op bezoek gekomen. Samen zijn wij het museum rondgegaan en hebben we besproken hoe de rondleiding vormgegeven kan worden. Zo adviseerde zij ons om op elke afdeling – dat zijn er in dit museum vier – een tafel neer te zetten met daarop een aantal voorwerpen waarover iemand vertelt én die de bezoekers kunnen aanraken. Voor deze vorm hebben we uiteindelijk ook gekozen.”
Tekst loopt door onder foto.
Gast voelt aan een opgezette zeearend tijdens een rondleiding. Bron Natuurhistorisch & Volkenkundig Museum Oudenbosch.
Dat de eerste – en ook de tweede rondleiding – geslaagd was, wordt unaniem gedeeld door Veronica en de vier vrijwilligers. Cor: “Toen ik thuiskwam dacht ik ‘wauw, wat waardevol dat we de informatie op een geslaagde manier hebben kunnen overbrengen’.” Veronica voegt toe dat de feedback die zij van de bezoekers heeft ontvangen ook heel positief is.
Tekst loopt door onder foto.
Van links naar rechts Maria, Patrick, Veronica, Cor en Anne-Marie. Bron Erfgoed Brabant.
Goed nagedacht over geschikte objecten
Naast het advies over de vormgeving van de rondleiding heeft KUBES geen tips gegeven over de juiste communicatie met de gasten. Wanneer ik hierop doorvraag, merk ik dat de vrijwilligers eventuele tips van KUBES niet hebben gemist. Van tevoren hebben ze alle vier goed nagedacht over welke objecten geschikt zijn; niet alleen objecten waarover zij een interessant verhaal kunnen vertellen, maar die ook interessant zijn om te voelen. Daarnaast hebben de vrijwilligers uit hun eigen levenservaring geput. Zo vertelt Cor: “Ik heb een vriend in wiens familie een oogziekte zit. Hij heeft twee broers die blind zijn en een zus die slechtziend is. Hij heeft mij een paar tips gegeven, bijvoorbeeld dat het bij het omschrijven van een object goed is om te weten of iemand wel of niet met een visuele beperking geboren is. Een persoon die op latere leeftijd blind of slechtziend is geworden, is bekend met kleuren, planten en dieren en kan hiervan een visuele voorstelling maken. Iemand die blind geboren is, kan dat niet.” Met een grote glimlach op zijn gezicht vertelt Cor vervolgens over één van de gasten. Een vrouw die blind is geboren en haar echtgenoot gaan graag op vakantie naar Spanje waar haar man – die kan zien – elke keer weer enthousiast vertelt over de mooie flamingo’s die daar zijn. Toen de vrouw dit aan Cor vertelde, pakte hij direct een prachtige opgezette flamingo erbij die de vrouw twintig minuten lang heeft vastgehouden en gevoeld. Cor: “Ze vond het geweldig dat ze eindelijk een flamingo kon voelen.” Gevat zegt Anne-Marie dat de flamingo daarna wel een paar veertjes miste, waarop Cor hard lacht en zegt: “Ja, maar die plakken we wel weer terug!”
Maken graag een uitzondering
In de meeste musea mag je de objecten niet aanraken, en in het Natuurhistorisch & Volkenkundig Museum is dit ook het standaard beleid. Maar voor de rondleidingen voor mensen die blind of slechtziend zijn, maken de medewerkers en vrijwilliges van het museum graag een uitzondering. Cor: “Als iets stukgaat is dat niet erg; veel dingen kunnen we maken of we hebben er meer van. En voor het grootste deel gaat het goed. De gasten raken de objecten heel zacht aan, alsof zij aan het knuffelen zijn.” Natuurlijk is het ook een beetje je gezonde verstand gebruiken. Zo zijn sommige objecten nu eenmaal kwetsbaarder dan andere objecten blijkt uit een anekdote van Cor: “Toen ik een gast een eitje gaf, zei ik ‘meneer, dit is een koolmeeseitje’. Het eitje brak direct in zijn hand waarna de man zei ‘nee, dit wás een koolmeeseitje’.”
Gasten op de Geologie-afdeling tijdens de rondleiding. Bron Natuurhistorisch & Volkenkundig Museum Oudenbosch.
Tijdens de rondleiding stonden het voelen en het vertellen van verhalen centraal, maar de vrijwilligers hebben het plan om tijdens volgende rondleidingen geluiden ook een centrale plek te geven. Bijvoorbeeld bij het presenteren van de muziekinstrumenten op de afdeling Volkenkunde. Patrick: “Zelf bespeel ik geen muziekinstrumenten, maar een volgende keer wil ik opnames van de instrumenten laten horen.”
Enthousiasme en gastvrijheid
Veronica vertelt dat de vier vrijwilligers direct ‘ja’ zeiden op de vraag of zij mee wilden werken aan de rondleiding. Dit verbaast mij niets, want de liefde voor het museum en hun eigen expertise – vogels, geologie, volkenkunde en archeologie – is aanwezig tijdens het hele gesprek. Ook ben ik onder de indruk van de schijnbare vanzelfsprekendheid waarmee de groep de inclusieve rondleidingen organiseert. Anne-Marie, Maria, Patrick, Cor en Veronica zijn het bewijs dat een inclusief museumprogramma niet veel geld hoeft te kosten, maar dat toegankelijkheid en inclusie bovenal met een goede dosis enthousiasme en gastvrijheid beginnen.
Wilt uw erfgoedorganisatie ook een inclusieve rondleiding organiseren? Bijvoorbeeld voor mensen die slechtziend zijn, of voor mensen met dementie. Neem dan contact op met Heleen Regenspurg van Erfgoed Brabant: heleenregenspurg@erfgoedbrabant.nl / 06 52 78 93 96.