Dat erfgoededucatie méér is dan enkel een geschiedenisles, spreekt voor zich. Toch blijkt uit gesprekken met heemkundekringen dat zij zich vaak onvoldoende realiseren welke ingrediënten er nodig zijn om tot goede erfgoededucatie te komen of dat zij teleurgesteld zijn als de lesbrief die zij met zoveel passie ontwikkeld hebben, niet omarmd wordt door het lokale onderwijsveld. Erfgoededucatie is een vak apart. Dat blijkt ook uit de hoofdbrekens die de positie van erfgoededucatie experts bezorgt bij de huidige actualisatie van het onderwijscurriculum. Die actualisatie vraagt om een vertaalslag naar de praktijk en dat biedt komende jaren volop kansen voor het lokale Brabantse erfgoed- en onderwijsveld.
Erfgoededucatie
Met erfgoededucatie leren leerlingen over en met materieel en immaterieel erfgoed via gerichte instructie. Aan de hand van sporen uit het verleden doen zij kennis en vaardigheden op. Daarmee krijgen ze handvatten om verbanden te zien, hun omgeving te onderzoeken en ontwikkelen zij inlevingsvermogen en persoonlijk, cultureel en historisch bewustzijn. Door te reflecteren op erfgoed kunnen leerlingen aan het verleden én het heden betekenis toekennen en het waarderen. Omdat dit altijd in interactie met de leefomgeving van de leerling gebeurt, zou je ook kunnen spreken van ‘omgevingsonderwijs’.
Sporen uit het verleden en de daaraan verbonden verhalen vormen een belangrijke bron voor erfgoededucatie. Grever & Van Boxtel (2014), die landelijk onderzoek doen naar geschiedenisonderwijs en erfgoededucatie, stellen dan ook: "Als erfgoed gekoppeld is aan geschiedenisonderwijs kan het bijdragen aan de ontwikkeling van historisch besef. Erfgoed komt echter ook aan bod in andere domeinen of in vakoverstijgende projecten.” Daarmee geven zij aan dat erfgoededucatie verder gaat dan een geschiedenisles. Heel plat gezegd: geschiedenisles gaat over de wereld van toen, erfgoededucatie gaat over de wereld van nu.
Tekst loopt door onder foto.
Afbeelding 1. Leerlingen verkennen in de Weverij in Geldrop met het project Overgisteren aan de hand van tastbare materialen de geschiedenis en verhalen van hun eigen leefomgeving (Foto: Erfgoed Brabant/Steph Byrne)
Het onderwijscurriculum
Vanuit de gedachte dat betekenisgeving centraal staat, maakt erfgoededucatie in het onderwijscurriculum deel uit van het leergebied Kunstzinnige Oriëntatie. Het ontstaan van de marktplaatsen voor kunst en cultuur in de provincie Noord-Brabant heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het verstevigen van de positie van erfgoededucatie en de toepassing daarvan in het onderwijs. De benadering vanuit het leergebied Kunstzinnige Oriëntatie blijkt inmiddels te smal en discussies over de inhoud van erfgoededucatie hebben geleid tot het verschuiven van de focus van louter waardering van erfgoed naar kritisch onderzoek. Bij de actualisatie van het onderwijscurriculum wordt momenteel dan ook ingezet op de koppeling van erfgoed met zowel kunst en cultuur als wereldoriëntatie en burgerschap.
De tekst loopt door onder foto.
Afbeelding 2. Studenten van Fontys Lerarenopleiding Tilburg presenteren namens Erfgoed Brabant in het ‘landelijk vakoverleg erfgoededucatie’ in Utrecht hun onderzoek naar de inzetbaarheid van lokale bronnen uit collecties van archieven en heemkundekringen in het onderwijscurriculum (Foto: Erfgoed Brabant/Rolf Vonk)
Noodzakelijke vertaalslag
Je kunt de veelzijdigheid van erfgoededucatie zien als een onuitputtelijke rijkdom voor het onderwijs om mee aan de slag te gaan. Overal zijn haakjes te vinden om erfgoededucatie aan op te hangen. Omdat het over de eigen omgeving van de leerling gaat, is erfgoededucatie toepasbaar in elke onderwijssituatie. De wens om bij de actualisatie van het onderwijscurriculum voor mens en maatschappij meer ruimte te laten voor het inzetten van lokaal erfgoed in het onderwijs klinkt dan ook enorm aantrekkelijk voor erfgoedinstellingen. In de historische referentiekaders voor ‘tijd en ruimte’ (vakgebieden geschiedenis en aardrijkskunde) wordt zodoende meer verbinding gemaakt tussen de lokale omgeving, haar geschiedenis en erfgoed. Dat vraagt echter nog om een flinke vertaalslag in de onderwijsprogramma’s. Landelijk houdt de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO), het expertisecentrum voor het onderwijscurriculum zich met dat vraagstuk bezig. Met behulp van een monitor onderzoeken zij regelmatig de staat van het onderwijs, waaronder erfgoededucatie. Het aanbod op het gebied van erfgoededucatie is volgens de monitor van SLO (2022) groot en divers en er zijn verschillende manieren waarop het wordt ontsloten. Er is bovendien onvoldoende zicht op de afname, de kwaliteit en de doelmatigheid van dat aanbod. Erfgoed Brabant speelt als provinciaal erfgoedhuis in samenwerking met haar landelijke collega’s en de lokale marktplaatsen voor kunst en cultuur een belangrijke rol in de noodzakelijke vertaalslag van het nieuwe onderwijscurriculum naar het Brabantse onderwijs- en erfgoedveld. Momenteel staan er verkenningen gepland in het landelijk vakoverleg en met Brabantse marktplaatsen over de wijze waarop dat concreet vorm kan krijgen in bijvoorbeeld leerlijnen, voorbeeldmateriaal of kwaliteitscriteria.
Tekst loopt door onder foto.
Afbeelding 3. Studenten van Pabo Avans uit Breda verkennen de inhoud van lesprojecten voor erfgoededucatie en de wijze waarop zij zich verhouden tot de verschillende vakgebieden in het onderwijscurriculum (Foto: Erfgoed Brabant/Rolf Vonk)
Heemkundekringen en erfgoededucatie
Actualisatie van het onderwijscurriculum lijkt voor erfgoedgemeenschappen misschien een ver-van-mijn-bed-show. Erfgoed Brabant wil heemkundekringen hierin faciliteren. Dat betekent dat wij in eerste instantie heemkundekringen professionaliseren in erfgoededucatie. Zo heeft de tweedelige cursus ‘Erfgoededucatie: de basis’ en ‘Erfgoededucatie maken’ in Gemert-Bakel en Meierijstad al geleid tot succesvolle lesprojecten voor erfgoededucatie, waarbij heemkundekringen niet alleen inhoudelijk en vanuit hun eigen expertise aan de slag zijn gegaan, maar ook aan hun lokale netwerk, hun positie in de gemeenschap, duurzaamheid en draagvlak konden werken. Zo ontstond een win-winsituatie.
Tekst loopt door onder foto's.
Afbeelding 4 en 5. In de gemeente Meierijstad sloegen heemkundekring Vehchele, Bibliotheek Meierijstad, Taalbeleving en Cultuurkade de handen ineen om een erfgoededucatieproject te ontwikkelen voor 80 jaar Bevrijding in september 2024. Uit een behoeftepeiling in het lokale onderwijsveld bleek dat men op zoek was naar een combinatie van erfgoededucatie en burgerschap. Door de inzet van historische bronnen, morele dilemma’s en betekenisgeving in het heden sluit dit erfgoededucatieproject aan bij de vakgebieden geschiedenis, burgerschap en taal, kunst. (Foto: NOBB/Evelien Lucius)
Verwachtingen
Erfgoed Brabant heeft de opdracht om als provinciaal erfgoedhuis het vrijwillige erfgoedveld te ondersteunen met advisering of in professionalisering. We vragen daarbij om commitment vanuit je organisatie en bespreken vooraf je verwachtingen. Als heemkundekring moet je er rekening mee houden dat het ontwikkelen van erfgoededucatie tijd en geld kost. Reken op minimaal anderhalf jaar ontwikkeltijd voor een gedegen project. Voor de kostendekking zijn er meerdere mogelijkheden, maar ga actief op zoek naar sponsoren. Wij ondersteunen je bij het vinden van je weg in het lokale erfgoed- en onderwijsveld, wat de draagkracht en de duurzaamheid van je project zal vergroten.
Tekst loopt door onder foto.
Afbeelding 6. Erfgoed Brabant ontwikkelde samen met Beam it up, in opdracht van Kasteel Helmond, ‘Memes uit Helmond’. Burgerschap en erfgoededucatie staan centraal in dit lesproject dat als voorbeeld kan dienen voor heemkundekringen die jongeren willen bereiken. (Foto: Erfgoed Brabant/Imke Donkers)
Heb je interesse in advisering aan of professionalisering van je heemkundekring op het gebied van erfgoededucatie? Neem dan contact op met Rolf Vonk van Erfgoed Brabant.