Metaaldetectie is sinds jaar en dag een populaire hobby. Daarbij komen veel oudheidkundige objecten aan het licht en die zijn bijzonder relevant bij het bestuderen van de Brabantse geschiedenis. Het probleem is echter dat veel vondsten in privé-verzamelingen belanden en onbekend zijn bij onderzoekers. In september 2016 is aan de Vrije Universiteit het project PAN van start gegaan. Het hoofddoel van het project is om archeologische (metaal)vondsten in privébezit in Nederland te registreren en online te publiceren. Nu PAN ruim drie jaar loopt, is het een goed moment om te laten zien waar wij ons mee bezig hebben gehouden in die tijd en wat er zoal aan mooie en interessante vondsten is aangemeld.
Geschreven door Stijn Heeren
Wat is PAN?
PAN is een netwerk van universiteiten, (semi-)overheidsinstellingen, musea, De Nederlandsche Bank en verenigingen van vrijwillige (detector)archeologen. Wij werken samen met als doel (detector)vondsten te fotograferen, determineren en online te publiceren op internet. PAN staat voor Portable Antiquities of the Netherlands, wat zoiets betekent als kleine archeologische vondsten uit Nederland. Het is tevens een verwijzing naar het in 1999 opgerichte Britse Portable Antiquities Scheme. In deze database staan momenteel een ruime 1,6 miljoen detectorvondsten uit Engeland en Wales. PAN heeft als doel een vergelijkbare database aan te leggen voor Nederlandse bodemvondsten. Nederland mag dan een stukje kleiner zijn dan Groot Brittannië, maar naar schatting zijn hier toch ook vele honderdduizenden vondsten gedaan door detectorzoekers en amateurarcheologen. Als zij allen hun vondsten op laten nemen in de database, ontstaat een schat aan informatie over de losse bodemvondsten in Nederland. De wetenschappelijke waarde van deze archeologische vondsten wordt op die manier voor het eerst toegankelijk gemaakt. Daarnaast ontstaat zo tevens een online referentiecollectie die detectorzoekers en amateurarcheologen kunnen gebruiken om hun vondsten te determineren. Overigens zijn niet alle vondsten met een metaaldetector verzameld: ook zoekers die op het oog vondsten hebben gedaan, of vondsten die door baggermachines uit het water zijn gehaald, kunnen worden gemeld, zo lang als de vindplaats bij benadering bekend is.
Functies van de website
Als detectorzoeker hoef je niet te vrezen dat je vindplaatsen openbaar worden, wanneer je je vondsten aanmeldt bij PAN. Locatiegegevens worden namelijk niet op de publiekswebsite getoond. Een voorbeeld: een vondst is gevonden op een akker van boer Jansen in Berkel-Enschot. Op de website zal in dat geval niet de akker te zien zijn, maar alleen de contour van de gemeente Tilburg (waar Berkel-Enschot onder valt).
PAN werkt met verschillende inlogniveaus. Een willekeurige bezoeker zonder account kan foto’s van de objecten bekijken, sorteren op plaats of op datum, en de gemeente zien waaruit de vondst afkomstig is. Wanneer een registrator je vondsten heeft gedocumenteerd, krijg je een account en wachtwoord. Daarmee kun je een overzicht van je eigen vondsten inzien, inclusief de exacte vindplaats. Alleen onderzoekers van universiteiten, musea, opgravende diensten en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kunnen een aanvraag doen voor een inlogniveau waarmee zij de exact ingevoerde locatie kunnen bekijken.
Een van de 'Brabantse' Romeinse muntschatten. (Foto: PAN, nr. 49297, 2018)
Resultaten uit Noord-Brabant
Tot begin 2023 zijn er 9.239 vondsten met een vindplaats in Noord-Brabant gemeld. Dat is 12% van het totaal in heel Nederland. Van de 6836 vondsten zijn er op dit moment 1952 ook op de website te raadplegen. De rest is nog in bewerking. Nadat een vondst is gemeld moet deze nog ingevoerd en gedetermineerd worden. Soms is dat eenvoudig en komt een vondst een dag later al online, maar het kan ook zijn dat er eerst literatuuronderzoek moet gebeuren om een determinatie te kunnen schrijven. In dat geval kan het langere tijd duren voor een vondst zichtbaar wordt. Op de achtergrond is de vondst in ieder geval gemeld en dus is de informatie gered voor de wetenschap.
Website
Bent u nieuwsgierig geworden? Kijk op portable-antiquities.nl en zoek naar bodemvondsten uit de plaats en periode die u zelf interessant vindt!
Oproep
Hebt u zelf nog Brabantse bodemvondsten waarvan u de vindplaats ongeveer kent, of kent u een zoeker die een eigen collectie heeft, dan stellen wij een berichtje erg op prijs! Mail naar pan.fgw@vu.nl. Hartelijk dank voor uw medewerking!
Voor Brabantserfgoed.nl heeft Stijn Heeren een aantal artikelen geschreven over Brabantse vondsten. Onderaan de pagina vindt u de artikelen.